Etykietowanie jest nam doskonale znane. Często oceniamy kogoś z góry, choć w ogóle go nie znamy. Ulegamy stereotypom, patrzymy na pozory, a nie staramy się odkryć prawdy. Efekt Pigmaliona i Golema to dwa psychologiczne zjawiska, które pokazują, jak nasze oczekiwania i przekonania wpływają na zachowanie i osiągnięcia innych ludzi. Efekt Pigmaliona, nazwany na cześć mitycznego króla Cypru, który zakochał się w stworzonym przez siebie posągu , odnosi się do sytuacji, w której wysokie oczekiwania wobec kogoś prowadzą do poprawy jego wyników i zachowań. Z kolei efekt Golema, nawiązujący do żydowskiego mitu o stworze z gliny, działa odwrotnie – niskie oczekiwania i negatywne przekonania sprawiają, że dana osoba spełnia te pesymistyczne prognozy, co skutkuje pogorszeniem jej osiągnięć i postawy.
Efekt Pigmaliona to zjawisko psychologiczne – samospełniającej się przepowiedni
Efekt Pigmaliona, znany również jako samospełniająca się przepowiednia, jest zjawiskiem psychologicznym, które pokazuje, jak nasze oczekiwania wobec innych osób mogą wpływać na ich zachowanie i osiągnięcia. Nazwa efektu pochodzi od greckiego mitu o Pigmalionie, królu Cypru, który zakochał się w stworzonym przez siebie posągu idealnej kobiety, zwanej Galateą. Modlitwy Pigmaliona do bogini Afrodyty sprawiły, że postanowiła ona ożywić posąg, a jego marzenia stały się rzeczywistością. Podobnie w psychologii, oczekiwania mogą kształtować rzeczywistość innych ludzi, wpływając na ich postawy i wyniki.
Efekt Pigmaliona został szczegółowo zbadany przez psychologów Roberta Rosenthala i Lenore Jacobson w eksperymencie przeprowadzonym w 1968 roku w jednej z amerykańskich szkół podstawowych. W badaniu tym nauczycielom powiedziano, że niektórzy uczniowie mają wyjątkowy potencjał intelektualny, choć w rzeczywistości wybrano ich losowo. Po pewnym czasie okazało się, że uczniowie, którzy zostali uznani za wybitnych, rzeczywiście osiągali lepsze wyniki niż pozostali. Oczekiwania nauczycieli wobec tych uczniów pozytywnie wpłynęły na ich motywację i osiągnięcia, co potwierdziło, że przekonania i oczekiwania mogą stać się samospełniającym się proroctwem.
Efekt Pigmaliona nie ogranicza się tylko do środowiska szkolnego. W miejscu pracy, menedżerowie, którzy wykazują pozytywne oczekiwania wobec swoich podwładnych, mogą wpłynąć na ich rozwój zawodowy i motywację do pracy. Podobnie w relacjach międzyludzkich, oczekiwania, jakie mamy wobec innych osób, mogą kształtować ich zachowanie i postawy.
Zrozumienie efektu Pigmaliona ma ogromne znaczenie praktyczne. Wiedza o tym, jak nasze przekonania i oczekiwania wpływają na innych, pozwala na bardziej świadome i odpowiedzialne podejście w codziennym życiu. Przekształcając nasze negatywne przekonania w pozytywne oczekiwania, możemy nie tylko wspierać rozwój innych, ale także przyczynić się do tworzenia bardziej wspierającego i motywującego środowiska. Efekt Pigmaliona pokazuje, że pozytywne myślenie i wiara w potencjał innych mogą przynieść niesamowite rezultaty.
W naszym przedszkolu staramy się każde dziecko traktować tak, aby wiedziało, że jest wyjątkowe. Nauczyciel w przedszkolu musi wykazywać zindywidualizowane podejście do swoich podopiecznych, ponieważ od tego zależy, w jakim tempie dziecko będzie przyswajało nowe umiejętności i jaka będzie jego samoocena. Wiara w jego siły, możliwości i umiejętności zmotywuje go do działania. W taki sam sposób powinni postępować rodzice i nie szufladkować swoich dzieci jako tych „słabych z matematyki”, „niezdarnych”, czy po prostu „niegrzecznych”.
Efekt Golema
Negatywną odmianą efektu Pigmaliona jest efekt Golema. Ten psychologiczny fenomen pokazuje, jak niskie oczekiwania wobec danej osoby mogą prowadzić do pogorszenia jej zachowań i osiągnięć. Nazwa efektu pochodzi od żydowskiego mitu o Golemie, stworze z gliny, który ożywa, ale nie posiada własnej woli ani inteligencji. Podobnie jak w micie, w rzeczywistości ludzie, na których nakłada się niskie oczekiwania, mogą zacząć działać zgodnie z tymi negatywnymi prognozami, co prowadzi do samospełniającej się przepowiedni.
Badania nad efektem Golema, przeprowadzone przez Roberta Rosenthala, który wcześniej badał również efekt Pigmaliona, wykazały, że dzieci uznane za mniej zdolne są postrzegane w swoim otoczeniu, przede wszystkim rówieśniczym, jako mniej interesujące. Tacy uczniowie są rzadziej angażowani w wymagające zadania, częściej krytykowani, a ich wysiłki są mniej doceniane. Taka postawa ze strony nauczycieli i rówieśników prowadzi do podkopania ich wiary w siebie, co w efekcie obniża ich wyniki i motywację do nauki.
Złe zdanie o kimś szybko przyswajane jest przez otoczenie i determinuje w umyśle człowieka przypisywanie mu szeregu negatywnych cech. Ludzie od najmłodszych lat kształtują swój charakter, osobowość i postawy przynajmniej częściowo poprzez pryzmat wyobrażeń innych o nich samych. To, jak dziecko czuje się traktowane, jakie nastawienie mają do niego nauczyciele czy rodzice i opiekunowie, ma przełożenie na jego przyszłe, potencjalne sukcesy i porażki.